Literatura Baroku

 Długotrwałość baroku sprawiła, że w epoce wystąpiły różnorodne nurty literackie oraz pojawiło się wielu wybitnych twórców. Głównym założeniem, wspólnym dla literatury całej Europy (poza Francją), było odchodzenie od ideałów i poetyki renesansowej.


 Pod wpływem twórczości włoskiego poety, powstał nurt poetycki zwany marinizmem. Zakładał on tworzenie sztuki nie takiej, która opisuje świat, a takiej, która odwołuje się do innych, powstałych wcześniej utworów. Poeta ma w perfekcyjny sposób posługiwać się językiem. Ze względu na najwybitniejszego przedstawiciela, Luis de Góngora, na terenie Hiszpanii marinizm był także nazywany gongoryzmem. Z polskich poetów nawiązujących do marinizmu, należy wymienić:

•  Jan Andrzej Morsztyn;
•  Stanisław Herakliusz Lubomirski;
•  Samuel Twardowski.

 Na początku XVI wieku, obok oficjalnego nurtu kultury, której twórcami i odbiorcami były warstwy uprzywilejowane, powstał nurt ludowy. Nazywa się go literaturą plebejską lub sowizdrzalską. Tworzyli ją potrafiący pisać mieszczanie, ubodzy nauczyciele szkół parafialnych czy żacy (czyli ówcześni studenci).

Przykłady tekstów pochodzących z Baroku:

Jan Andrzej Morsztyn, Lutnia

Lutniąś wziął w rękę, która-ć w różne tony

Zagra, jako jej każą różne strony.

Najdziesz tu chorał zwyczajny i czasem

Niżej od inszych odezwie-ć się basem.

I ekstrawagant wmiesza się, więc i to

Będzie, zerwie się bydlęce jelito:

Ale też podczas tonem niemierzianem

Ozwie się kwintą i krzyknie sopranem.

A że choć struny różne głosy mają,

Na jednej lutni wszytkie pieśni grają.

Obierz-że sobie to, co ku twej myśli,

 A co-ć się nie zda, miń albo przekréśli!

 Stanisław Herakliusz Lubomirski, Somnus 

PRIMUS

Łoże łabędzim wysypane puchem
Miękkimi rozkosz wyścieła naspami,
Głowa w nich tonie jako w morzu suchem,
Skubanych gęsi zgrążona wałami,
Tu sen w głębokim tchnie w pierzynach duchem,
I wczas pełnymi wypiewa piersiami,
Oczy zielona jedwabnica cieni,
By w nie nie wstrzelił Febus swych promieni.

SECUNDUS

Na bawełnianych stróże nogach chodzą,
Co przystępują blisko do łożnice.
Drzwi na zawiasach ostrożnie uwodzą,
Każdemu kłódka ciche zwiera lice;
Co się odecknie, to wachlarzem chłodzą,
Portyjerami ciemniąc okiennice,
Jeszcze tu słońce swych blasków nie siało,
Choćby trojakim ogniem zagorzało.

TERTIUS

Kłopot i głowy łamiące starania,
Niewczasy, myśli, frasunek, choroby,
Tęsknice serca, trudności niespania,
Płacz i lamenty, przestrachy i co by
Było przyczyną do wczasu przerwania,
W łańcuchach jęczy za progiem, a doby
Pomyślne chodzą w patynkach jerchowych,
By nie wzruszyły pierwiastków cukrowych.

QUARTUS

Po gabinecie w kryształowej rynie
Do smaczniejszego snu przysposobienia
Wszystkim źródło wdzięcznomruczne płynie,
Dyjamentowe dno miasto kamienia,
Tu morskie sobie pływając boginie
Skrytym kanałem uchodzą do cienia,
Po brzegach matki swe rozwiły włosy,
Zefir im głaszcze kędzierzawe czosy.