Filozofia Odrodzenia

Teorie filozoficzne w Renesansie:

Za naczelna wartość w odrodzeniu został uznany człowiek. On i jego kultura był niezwykłym zjawiskiem zasługującym na wielkie uznanie i nieskrywany zachwyt. To w jakim sposób należy człowieka postrzegać określił włoski humanizm, potężny prąd umysłowy, który narodził się pod koniec XIII wieku. Miał on zdecydowany wpływ na stosunek współczesnych mu ludzi do czasów minionych, szczególnie zaś do czasów antycznych ale również nawiązywano szczególnie chętnie do średniowiecza, do sposoby jego postrzegania człowieka, do średniowiecznego intelektualnego życia, przejawiając jednak zdecydowanie krytyczny stosunek wobec niego. Humanizm włoski zdecydowanie wpłynął na umiłowanie starożytności, która odkrywano na nowo i nieustannie się w niej rozczytywano, podziwiano antyczną literaturę, sztukę, filozofię i wszystkie jej przejawy.

Filozofowie:

• Erazm z Rotterdamu - tworzył w południowej Europie. Był duchownym, wiele podróżował, przyjaciel Tomasza Morusa. Mówiło się o nim człowiek instytucja. Doskonale znał języki antyczne, był wszechstronnie wykształcony, pisał wyłącznie po łacinie. Jego najważniejsze dzieło to satyra Pochwała głupoty, wydana w 1520 r. i Dialogi. W swoich utworach krytykował złe zjawiska występujące w kościele, jak również niektóre poglądy i działania reformatorów. Narażał się na niechęć kościoła i reformatorów. Był zwolennikiem tzw. irenizmu  postawa wyrażająca dezaprobatę dla wszystkich wojen, kłótni i zwad. Chwalił zgodę i pokój pomiędzy ludźmi.

• Tomasz Morus - wybitny angielski humanista. Autor utworu pt. Utopia. Tytuł utworu oznaczał krainę, która naprawdę nie istnieje. Ludzie żyjący na wyspie Utopia nie potrzebowali pieniędzy, byli szczęśliwi, żyli w zgodzie z naturą. Panował tam ustrój doskonały. Dziki stworzeniu idealnej wyspy miał możliwość skrytykowania otaczającej go rzeczywistości. Głosił egalitaryzm, czyli równość ludzi wobec prawa. Postulował zniesienie prawa własności i wolność religijną. Został ścięty gdyż nie uznał Henryka VIII za zwierzchnika kościoła (anglikanizm).

  

Renesans = Odrodzenie

Ramy czasowe:

Odrodzenie trwało od XIV wieku do XVI wieku. W Polsce Renesans trwał od końca XV wieku do końca XVI wieku. 

Krótka charakterystyka:

 Pojęcie renesansu kryje w sobie rzeczywiście "odrodzenie" wszelkiej wiedzy o człowieku jako osobie, o jego osobowości, niepowtarzalności i wyjątkowości. Ogromny nacisk położony jest na to aby człowiek rozwijał istniejące w sobie takie cechy, które świadczą o jego indywidualności szczególnie w doświadczaniu bytu. Wielkie znaczenie ma również nawiązanie do kultury i literatury antycznej.Tłem wydarzeń powstania nowej epoki stał się kryzys formacji średniowiecznej. Stało się tak dlatego że doszło do rozkładu struktury społeczeństwa feudalnego, wszelkich przejawów jego spójności.

Ogromnego znaczenia nabrały miasta i ich mieszkańcy. Rozpoczął się niezwykły czas odkryć geograficznych, co niepomiernie rozszerzyło sferę wpływów mieszczaństwa, doprowadziło do pomnożenia przywożonych towarów oraz przyczyniło się do wzrostu bogactwa jego mieszkańców. Najbardziej zamożną krainą stała się Italia w XIV wieku.

Literatura Średniowiecza

Cechy charakterystyczne:

 W Średniowieczu do najlepiej wykształconej warstwy społecznej należało duchowieństwo. Stąd też to duchowni tworzyli kulturę i wpływali na jej kształt. Dlatego większość dzieł tworzona była po łacinie (która była oficjalnym językiem liturgii kościelnej), co pomagało w ich odbiorze we wszystkich krajach. 

 Z czasem zaczęły się kształtować języki narodowe. Dorobek literacki Średniowiecza był więc dwujęzyczny – powstałe wtedy teksty można podzielić podzielić na te napisanie po łacinie i w językach narodowych.

 Podstawowym celem literatury średniowiecznej było wychowywanie, budowanie ładu moralnego, potępianie zła i pokazywanie ideałów dobrego postępowania. W utworach często pokazywane są wzorce dobrego postępowania, tzw. wzorce parenetyczne.*

 
Ważną rolę w Średniowieczu odgrywało alegoryczne** interpretowanie Pisma świętego, dzieł klasycznej literatury greckiej i rzymskiej oraz sztuki.

  Na czym polegała alegoryczność literatury Średniowiecza? Rzeczy widzialne, zmysłowe, traktowano wówczas jako znaki tego, co niewidzialne. Cały świat uważano za Bożą księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne przedmioty, zwierzęta czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione w kulturze. I tak np. biel oznaczała dziewictwo, czerwień – miłość, żółć – zdradę, drabina – drogę do nieba, lilia – czystość, lew, pychę, las – grzech pokusy świata.

 *literatura parenetyczna - literatura kształtująca i propagująca wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych. Literatura ta przedstawiała idealne wizerunki nosiciela jakiejś roli. Do wzorców parenetycznych możemy zaliczyć wzorzec idealnego rycerza, świętego czy władcy.
 

Polska literatura:

Sztuka, według średniowiecznych przekonań, była służebnicą Boga, podobnie tylko sprawom religii służyła literatura. I dlatego wśród zabytków literatury średniowiecznej przewagę mają utwory religijne, a dominującymi gatunkami były: pieśni, modlitwy, żywoty świętych, kazania, utwory apokryficzne, misteria Męki Pańskiej i Zmartwychwstania, moralitety, dramaty liturgiczne (utwory oparte na księgach biblijnych). Celem literatury średniowiecznej było budzenie i podtrzymywanie wiary, wskazywanie przykładów do naśladowania, pouczanie o prawdach eschatologicznych (ostatecznych).

Jedne z najbardziej popularnych literackich utworów:

• Psałterze, Biblia królowej Zofii
• Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego
• Pieśń o Wiklefie, Kazania husyty polskiego
• liczne kroniki, w tym Wincentego Kadłubka i Galla Anonima
• Kazania świętokrzyskie
• Kazania gnieźnieńskie
• Bogurodzica
• Legenda o św. Aleksym
• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
• O zachowaniu się przy stole (Złoty; Słoty) 
• Satyra na leniwych chłopów, Rozmyślania przemyskie 

Architektura średniowieczna

Styl gotycki:

Nazwa „gotyk” pochodzi od Gotów, a dokładniej od twórcy budowli w tym stylu, Włocha, Giorgia Vasariego. Styl gotycki rozwijał się od XII i XIII wieku, odznaczał się strzelistością i wysmukłością kształtów. Budowle sprawiają wrażenie lekkich, mają duże okna zdobione pięknymi witrażami, sklepienia w kształcie ostrego łuku, wewnątrz budowli podpory odciążające łuki i pnące się w górę. Taki typ budowy wiązał się z dążeniem człowieka do wznoszenia się ku niebu. Bogate dekoracje, strzeliste budowle, sprawiają wrażenie ruchu. Zamierzeniem twórców było oddać ideę boskiej harmonii.

Przykłady budowli: Kościół Mariacki w Gdańsku, Collegium Maius w Krakowie, Kościół Mariacki w Krakowie, krakowskie kościoły dominikanów i franciszkanów, katedry w Reims, Chartres i Beauvais (Francja), zamek w Malborku.

Styl romański:

Nazwa stylu pochodzi od słowa Roma (Rzym). Romański styl dominował w sztuce wczesnego średniowiecza i odznaczał się masywnością, małymi, wąskimi oknami, umieszczonymi wysoko. Było to spowodowane tym, że budowle w stylu romańskim, także kościoły, służyły często celom obronnym. Surowość stylu łagodzono bogatym zdobnictwem kolumn oraz bram wejściowych (portali). Umieszczone na portalach płaskorzeźby odzwierciedlały główną myśl teologiczną i moralną doby średniowiecza.

Przykładem budowli: w stylu romańskim są: kaplica Karola Wielkiego w Akwizgranie, krypta św. Leonarda na Wawelu, kościół św. Andrzeja w Krakowie, kościół w Tumie pod Łęczycą, kościół w Wiślicy, wspaniałe katedry w Paryżu, katedra i Krzywa Wieża w Pizie, kościoły w Sandomierzu, Opatowie, klasztory w Sulejowie, Koprzywnicy, Wąchocku. Najcenniejsze płaskorzeźby w stylu romańskim, w Polsce, zachowały się w kościele pw. Świętej Trójcy w Strzelnie, na Kujawach.

 

Średniowiecze

Ramy czasowe:

Przyjmuje się, że Średniowiecze rozpoczęło się wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego w 476 r, trwało do 1492 r. - odkrycie Ameryki. W Polsce natomiast średniowiecze trwało od X do XV wieku. Rozpoczęło się wraz z przyjęciem chrztu przez Mieszka I, czyli w 966 roku.

Krótka charakterystyka:

 

 Cele życia człowieka średniowiecznego także związane były z religią, a nadrzędnym celem było zbawienie wieczne. Każda epoka literacka ukształtowała pewne wzorce osobowe i tak dzieje się także w średniowieczu. Powstały ideały: doskonałego władcy, chrześcijańskiego rycerza oraz świętego ascety.
 Wzorce osobowe służyły zazwyczaj celom dydaktycznym i pouczającym. Były także przykładami do naśladowania. Wzorzec świętego - ascety* związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego. Postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna drogą na wypędzenie go. Często więc widywano procesje ludzi biczujących się i stosujących różne inne techniki wypędzania szatana. 
Ostatnim wzorcem osobowym średniowiecza jest ideał doskonałego władcy, który jest następcą Boga na ziemi, a każde jego działanie ma na celu dobro ojczyzny i poddanych. W „Kronice” G. Anonima zostały przedstawione dwa wzorce doskonałego władcy. Pierwszym jest Bolesław Chrobry, ukazany jako dobry, sprawiedliwy i kochany przez poddanych władca. Drugim idealnym władcą jest Bolesław Krzywousty, którego Gall przedstawia jako wzorzec króla – rycerza. Krzywousty jest doskonałym dowódcą, budzącym panikę w szeregach wroga. Innym doskonałym królem był król Artur. Uznawał on głosy swoich rycerzy, stąd tradycja okrągłego stołu – bez kantów. Są to władcy feudalni, naznaczeni przez Boga. W przypadku króla Artura pojawia się także symbol złotego grala – kielich, w którym przechowywano krew Chrystusa.

 

*asceta - człowiek poddający się surowej dyscyplinie wewnętrznej, powstrzymujący się od wszelkich uciech życiowych; w znaczeniu religijnym oddający się modlitwom i praktykom umartwiającym ciało, by osiągnąć większą doskonałość lub zbawienie duszy.